Kanser Nedir?
Kendiliğinden, düzensiz olarak bölünüp çoğalarak bulundukları bölge dışına yayılabilen ve doğal gelişimi ölüme yol açan, genellikle kötücül ur (tümör) biçiminde olan bütün doku ve göze (en küçük dokuları oluşturan öge) bozukluklarının ortak adı kanserdir.
Vücudumuzda (DNA’da) günde yaklaşık 10.000 e yakın mutasyon olmasına rağmen bağışıklık (inmüm) sistemimiz her milisaniye de vücudumuzu tarar ve kanserli hücreleri yok eder. Sağlıklı olan vücut hücreleri bölünebilme yeteneğine sahiptir. Ölen hücrelerin yenilenmesi ve yaralanan dokuların yenilenmesinde bu yeteneklerini kullanırlar. Fakat yetenekleri sınırlıdır ve bu hücreler sonsuz bölünemezler. Her hücrenin hayatı boyunca bölünebilme sayısı vardır. Ancak kanser hücreleri kontrolsüz bölünerek çoğalmaya başlar ve büyürler. Kanser hücreleri orjin (başlangıç noktası) aldıkları doku yada organın adı ile isimlendirilir. Yaklaşık 100 ayrı çeşit kanser bulunmaktadır.
Tüm kanser türlerinde, vücut hücrelerinden bazıları durmadan bölünmeye başlar ve çevre dokulara yayılırlar. Kanser, trilyonlarca hücreden meydana gelen insan vücudunun herhangi bir yerinde başlayabilir. İnsan hücreleri, vücut ihtiyaç duyduğunda yeni hücreler oluşturmak için büyüyüp çoğalırlar. Hücreler yaşlandıklarında veyahutta hasar gördüklerinde, ölürler ve ölen hücrelerin yerini yeni hücreler alır.
Kanser, geliştiğinde bu düzenli süreç bozulur. Hücreler anormal hale geldikçe, yaşlı ve hasar görmüş hücreler ölmeleri gereken zamanda yaşamlarını sürdürürler ve ihtiyaç duyulmasa da yeni hücreler ortaya çıkar. Ortaya çıkan hücreler durmadan bölünebilirler. Bu da tümör adı verilen yumruları oluşturabilir. Birçok kanser, doku kütlesi olan katı tümörler meydana getirir.
NOT: Lösemi benzeri kan kanserleri katı tümörler oluşturmazlar.
Tümörler normal dokuları sıkıştırabilir, içine sızabilir ya da tahrip edebilirler. Eğer kanser hücreleri oluştukları tümörden ayrılırsa, kan ya da lenf dolaşımı aracılığı ile vücudun diğer bölgelerine gidebilirler. Gittikleri yerlerde tümör kolonileri oluşturur ve büyümeye devam ederler. Kanserin bu şekilde vücudun diğer bölgelerine yayılması olayına metastaz adı verilir.
Kötü huylu tümörlerin aksine, iyi huylu tümörler yakındaki dokulara yayılmazlar veya bu dokuları istila etmezler. İyi huylu tümörler bazen oldukça büyük dokularda olabilirler. Çıkarıldıklarında yeniden büyümezler fakat kötü huylu tümörler bazen yeniden büyürler. İyi huylu beyin tümörleri yaşamı tehdit edebilmektedir.
Kanser Hücresi
Nedenleri Nelerdir?
Kanserin birçok etkileşimi sonucu olduğu düşünülmektedir. Doğuştan gelen, yani değiştirilemeyen faktörler ile değiştirilebilir ve çevresel faktörlerin kanserin oluşumunda rol oynar.
Değiştirilemeyen faktörler;
Yaş
Cinsiyet
Genetik risk faktörleri
Aile öyküsü
Değiştirilebilir faktörler;
Yaşam biçimi
Fiziksel aktivite azlığı
Sigara ve alkol tüketimi
Düzensiz beslenme
Stres
Çevre faktörleri;
Çevre kirliliği
Radyasyon
NOT: En sık görülen kanser tipleri; meme kanseri, akciğer kanseri ve kolon (bağırsak) kanseridir. Dünya da her yıl 13 milyon, Türkiye de ise her yıl 150 bin yeni kanser vakası görülmektedir.
Kanserli Hücreler İle Normal Hücreler Arasındaki Farklılıklar Nelerdir?
Kanser hücreleri, kontrol dışında büyümelerine ve istilacı hale gelmelerine imkan tanıyan birçok yolla normal hücrelerden farklılık gösterirler.
Önemli bir farklılık, normal hücreler belirgin işlevleri bulunan oldukça belirgin hücre türlerine olgunlaşırken, kanser hücreleri böyle bir yol izlemezler. Normal hücrelerin aksine, kanser hücrelerinin durmadan bölünmeyi sürdürmesinin nedenlerinden biri budur.
Kanser hücreleri, normalde hücrelere bölünmeyi durdurmalarını söyleyen veya vücudun ihtiyaç duyulmayan hücrelerden kurtulmak için kullandığı programlı hücre ölümü veya apopitoz olarak bilinen bir süreci başlatan sinyalleri göz ardı edebilirler.
Kanser hücreleri, mikro çevre olarak bilinen bir alan olan tümörü çevreleyen ve besleyen normal hücreleri, molekülleri ve kan damarlarını etkileyebilirler.
Kanser hücreleri sıklıkla vücudu enfeksiyonlardan ve diğer hastalıklardan koruyan organlar, dokular ve özelleşmiş hücrelerin oluşturduğu bir ağ olan bağışıklık sisteminden de kaçabilirler.
NOT: Bağışıklık sistemin normalde hasar görmüş veya anormal hücreleri vücuttan uzaklaştırmasına rağmen, bazı kanser hücreleri bağışıklık sisteminden “saklanabilmektedir”.
Tümörler, yaşamlarını sürdürmek ve büyümek için de bağışıklık sistemini kullanabilmektedir.
Kanser Nasıl Oluşur?
Kanser Hücresi Nasıl Oluşur
Hücrelerimizin işlev gösterme biçimini, özellikle de nasıl büyüyeceklerini ve bölüneceklerini, kontrol eden genlerdeki değişiklikler kansere yol açar.
Kansere neden olan genetik değişiklikler anne ve babalarımızdan kalıtım yoluyla geçebilmektedir.
Hücreler bölünürken meydana gelen hatalardan dolayı veya çevremizdeki belirli etmenlere maruz kalmanın neticesinde DNA’ da oluşan hasarın sonucu olarak kişinin yaşamı boyunca da ortaya çıkabilirler.
Kansere neden olan çevresel nedenlere sigara dumanındaki kimyasallara benzer maddeler ve güneşin ultraviyole ışınları gibi radyasyon dahil edilebilir.
NOT: Her bireyde görülen kanser kendine özgü genetik değişikliklerin birleşimine sahiptir. Kanser büyümeye devam ettikçe ilave değişiklikler meydana gelecektir. Farklı hücreler, aynı tümör içerisinde bulunsalar dahi, farklı genetik değişikliklere sahip olabilirler. Kanser hücreleri normal hücrelerden daha fazla genetik değişikliğe (örnek olarak DNA’ da ki mutasyonlar gibi) sahiptir. Bu değişikliklerden bazıları kanserle hiçbir bağlantıya sahip değildir veya kanserin nedeni olmaktansa kanserin sonucu olabilirler.
Kanseri Oluşturan Etkenler Nelerdir?
Kansere katkıda bulunan genetik değişiklikler üç ana gen türünü etkilemektedir ( proto-onkogenler, tümör süpresör genler ve DNA’yı tamir eden genler). Bu değişikliklere kanseri oluşturan etmenler de denir.
Proto-onkogenler: Normal hücre büyümesi ve bölünmesinde yer alırlar. Bununla birlikte, bu genler belirli yollarla değişime uğradıklarında veya normalden daha aktif hale geldiklerinde, kansere neden olan genler (veya onkogenler) haline gelerek hücrelerin büyüyerek ölmeleri gereken zamanda yaşamlarını sürdürmelerine imkan sağlarlar.
Tümör süpresör genler: Hücre büyümesinin ve bölünmesinin kontrolünde yer alırlar. Tümör süpresör genlerde belirli değişikliklerin olduğu hücreler kontrolsüz şekilde bölünebilirler.
DNA’yı tamir eden genler: Hasar görmüş DNA tamirinde yer alırlar. Bu genlerde mutasyonların görüldüğü hücreler diğer genlerde ilave mutasyonlar geliştirme eğilimindedirler. Bu mutasyonlar, bir araya gelerek hücrelerin kanseröz hale gelmesine neden olurlar.
NOT: Kanserler bazen sadece vücutta geliştikleri yerden ve kanserin mikroskop altında nasıl göründüğünden ziyade kendilerine neden olduğuna inanılan genetik değişikliklerin türlerine göre nitelendirilirler.
Ne Zaman Yayılır?
Vücutta ilk başladığı yerden başka bir yere yayılmış kansere metastatik kanser denir. Bir kanserin vücudun diğer bölgelerine yayılması süreci metastaz olarak bilinir.
Metastatik kanser, orijinal veya primer kanserle aynı ada ve aynı türde kanser hücrelerine sahiptir.
Metastatik kanser hücreleri mikroskop altında genellikle orijinal kanserin hücreleriyle aynı görünürler.
Metastatik kanser hücreleri ile orijinal kanserin hücreleri çoğunlukla, özel kromozom değişikliklerin bulunması gibi, bazı ortak moleküler özelliklere sahiptirler.
Tedavi, metastatik kanserli bazı kişilerin yaşam sürelerinin uzatılmasına yardımcı olabilir.
Metastatik kanserde tedavinin birincil hedefi genelde kanserin büyümesinin kontrol altına alınması ve neden olduğu belirtilerin azaltılmasıdır.
NOT: Metastatik tümörler vücudun çalışma şeklinde ciddi hasara neden olabilirler ve kanser nedeniyle ölen çoğu kimse metastatik hastalık nedeniyle ölmektedir.
Kanser Olmayan Doku Değişiklikleri Nelerdir?
Vücut dokularındaki her değişiklik kanser değildir. Bununla birlikte, bazı doku değişiklikleri, tedavi edilmezlerse, kansere dönüşebilirler.
Kanser olmayıp bazı olgularda takip edilen doku değişikliklerinin örnekleri:
Hiperplazi: Doku içindeki hücreler normalden daha hızlı bölündüğünde ve yeni hücreler oluştuğunda veya ürediğinde meydana gelir. Hücreler ve dokuların organizasyon şekli mikroskop altında normal görünür. Hiperplaziya, kronik tahriş de dahil olmak üzere, birkaç faktör ve durum neden olabilir.
Displazi: Hiperplaziden daha ciddi bir durumdur. Displazide ek hücrelerin oluşması söz konusudur. Fakat hücreler anormal gözükürler ve doku organizasyonunda da değişiklikler olur. Hücreler ve doku ne kadar anormal gözükürse, kanserin oluşma olasılığı o kadar yüksektir.
NOT: Displazinin bazı türleri izlenmeli veya tedavi edilmelidir. Displazinin örneği cilt üzerinde ortaya çıkan anormal bir bendir (displastik nevüs olarak adlandırılır). Çoğunda bu durum görülmese de, displastik ben melanoma (bir tür cilt kanseri) dönüşebilir.
Karsinoma in situ: Bazen kanser olarak adlandırılsa da, karsinoma in situ kanser değildir. Çünkü anormal hücreler kanserde olduğu gibi çevre dokuları istila etmezler. Fakat bazı karsinoma in situ’lar kansere dönüşebildiği için, bunlar genellikle tedavi edilirler.
Kendiliğinden, düzensiz olarak bölünüp çoğalarak bulundukları bölge dışına yayılabilen ve doğal gelişimi ölüme yol açan, genellikle kötücül ur (tümör) biçiminde olan bütün doku ve göze (en küçük dokuları oluşturan öge) bozukluklarının ortak adı kanserdir.
Vücudumuzda (DNA’da) günde yaklaşık 10.000 e yakın mutasyon olmasına rağmen bağışıklık (inmüm) sistemimiz her milisaniye de vücudumuzu tarar ve kanserli hücreleri yok eder. Sağlıklı olan vücut hücreleri bölünebilme yeteneğine sahiptir. Ölen hücrelerin yenilenmesi ve yaralanan dokuların yenilenmesinde bu yeteneklerini kullanırlar. Fakat yetenekleri sınırlıdır ve bu hücreler sonsuz bölünemezler. Her hücrenin hayatı boyunca bölünebilme sayısı vardır. Ancak kanser hücreleri kontrolsüz bölünerek çoğalmaya başlar ve büyürler. Kanser hücreleri orjin (başlangıç noktası) aldıkları doku yada organın adı ile isimlendirilir. Yaklaşık 100 ayrı çeşit kanser bulunmaktadır.
Tüm kanser türlerinde, vücut hücrelerinden bazıları durmadan bölünmeye başlar ve çevre dokulara yayılırlar. Kanser, trilyonlarca hücreden meydana gelen insan vücudunun herhangi bir yerinde başlayabilir. İnsan hücreleri, vücut ihtiyaç duyduğunda yeni hücreler oluşturmak için büyüyüp çoğalırlar. Hücreler yaşlandıklarında veyahutta hasar gördüklerinde, ölürler ve ölen hücrelerin yerini yeni hücreler alır.
Kanser, geliştiğinde bu düzenli süreç bozulur. Hücreler anormal hale geldikçe, yaşlı ve hasar görmüş hücreler ölmeleri gereken zamanda yaşamlarını sürdürürler ve ihtiyaç duyulmasa da yeni hücreler ortaya çıkar. Ortaya çıkan hücreler durmadan bölünebilirler. Bu da tümör adı verilen yumruları oluşturabilir. Birçok kanser, doku kütlesi olan katı tümörler meydana getirir.
NOT: Lösemi benzeri kan kanserleri katı tümörler oluşturmazlar.
Tümörler normal dokuları sıkıştırabilir, içine sızabilir ya da tahrip edebilirler. Eğer kanser hücreleri oluştukları tümörden ayrılırsa, kan ya da lenf dolaşımı aracılığı ile vücudun diğer bölgelerine gidebilirler. Gittikleri yerlerde tümör kolonileri oluşturur ve büyümeye devam ederler. Kanserin bu şekilde vücudun diğer bölgelerine yayılması olayına metastaz adı verilir.
Kötü huylu tümörlerin aksine, iyi huylu tümörler yakındaki dokulara yayılmazlar veya bu dokuları istila etmezler. İyi huylu tümörler bazen oldukça büyük dokularda olabilirler. Çıkarıldıklarında yeniden büyümezler fakat kötü huylu tümörler bazen yeniden büyürler. İyi huylu beyin tümörleri yaşamı tehdit edebilmektedir.
Kanser Hücresi
Nedenleri Nelerdir?
Kanserin birçok etkileşimi sonucu olduğu düşünülmektedir. Doğuştan gelen, yani değiştirilemeyen faktörler ile değiştirilebilir ve çevresel faktörlerin kanserin oluşumunda rol oynar.
Değiştirilemeyen faktörler;
Yaş
Cinsiyet
Genetik risk faktörleri
Aile öyküsü
Değiştirilebilir faktörler;
Yaşam biçimi
Fiziksel aktivite azlığı
Sigara ve alkol tüketimi
Düzensiz beslenme
Stres
Çevre faktörleri;
Çevre kirliliği
Radyasyon
NOT: En sık görülen kanser tipleri; meme kanseri, akciğer kanseri ve kolon (bağırsak) kanseridir. Dünya da her yıl 13 milyon, Türkiye de ise her yıl 150 bin yeni kanser vakası görülmektedir.
Kanserli Hücreler İle Normal Hücreler Arasındaki Farklılıklar Nelerdir?
Kanser hücreleri, kontrol dışında büyümelerine ve istilacı hale gelmelerine imkan tanıyan birçok yolla normal hücrelerden farklılık gösterirler.
Önemli bir farklılık, normal hücreler belirgin işlevleri bulunan oldukça belirgin hücre türlerine olgunlaşırken, kanser hücreleri böyle bir yol izlemezler. Normal hücrelerin aksine, kanser hücrelerinin durmadan bölünmeyi sürdürmesinin nedenlerinden biri budur.
Kanser hücreleri, normalde hücrelere bölünmeyi durdurmalarını söyleyen veya vücudun ihtiyaç duyulmayan hücrelerden kurtulmak için kullandığı programlı hücre ölümü veya apopitoz olarak bilinen bir süreci başlatan sinyalleri göz ardı edebilirler.
Kanser hücreleri, mikro çevre olarak bilinen bir alan olan tümörü çevreleyen ve besleyen normal hücreleri, molekülleri ve kan damarlarını etkileyebilirler.
Kanser hücreleri sıklıkla vücudu enfeksiyonlardan ve diğer hastalıklardan koruyan organlar, dokular ve özelleşmiş hücrelerin oluşturduğu bir ağ olan bağışıklık sisteminden de kaçabilirler.
NOT: Bağışıklık sistemin normalde hasar görmüş veya anormal hücreleri vücuttan uzaklaştırmasına rağmen, bazı kanser hücreleri bağışıklık sisteminden “saklanabilmektedir”.
Tümörler, yaşamlarını sürdürmek ve büyümek için de bağışıklık sistemini kullanabilmektedir.
Kanser Nasıl Oluşur?
Kanser Hücresi Nasıl Oluşur
Hücrelerimizin işlev gösterme biçimini, özellikle de nasıl büyüyeceklerini ve bölüneceklerini, kontrol eden genlerdeki değişiklikler kansere yol açar.
Kansere neden olan genetik değişiklikler anne ve babalarımızdan kalıtım yoluyla geçebilmektedir.
Hücreler bölünürken meydana gelen hatalardan dolayı veya çevremizdeki belirli etmenlere maruz kalmanın neticesinde DNA’ da oluşan hasarın sonucu olarak kişinin yaşamı boyunca da ortaya çıkabilirler.
Kansere neden olan çevresel nedenlere sigara dumanındaki kimyasallara benzer maddeler ve güneşin ultraviyole ışınları gibi radyasyon dahil edilebilir.
NOT: Her bireyde görülen kanser kendine özgü genetik değişikliklerin birleşimine sahiptir. Kanser büyümeye devam ettikçe ilave değişiklikler meydana gelecektir. Farklı hücreler, aynı tümör içerisinde bulunsalar dahi, farklı genetik değişikliklere sahip olabilirler. Kanser hücreleri normal hücrelerden daha fazla genetik değişikliğe (örnek olarak DNA’ da ki mutasyonlar gibi) sahiptir. Bu değişikliklerden bazıları kanserle hiçbir bağlantıya sahip değildir veya kanserin nedeni olmaktansa kanserin sonucu olabilirler.
Kanseri Oluşturan Etkenler Nelerdir?
Kansere katkıda bulunan genetik değişiklikler üç ana gen türünü etkilemektedir ( proto-onkogenler, tümör süpresör genler ve DNA’yı tamir eden genler). Bu değişikliklere kanseri oluşturan etmenler de denir.
Proto-onkogenler: Normal hücre büyümesi ve bölünmesinde yer alırlar. Bununla birlikte, bu genler belirli yollarla değişime uğradıklarında veya normalden daha aktif hale geldiklerinde, kansere neden olan genler (veya onkogenler) haline gelerek hücrelerin büyüyerek ölmeleri gereken zamanda yaşamlarını sürdürmelerine imkan sağlarlar.
Tümör süpresör genler: Hücre büyümesinin ve bölünmesinin kontrolünde yer alırlar. Tümör süpresör genlerde belirli değişikliklerin olduğu hücreler kontrolsüz şekilde bölünebilirler.
DNA’yı tamir eden genler: Hasar görmüş DNA tamirinde yer alırlar. Bu genlerde mutasyonların görüldüğü hücreler diğer genlerde ilave mutasyonlar geliştirme eğilimindedirler. Bu mutasyonlar, bir araya gelerek hücrelerin kanseröz hale gelmesine neden olurlar.
NOT: Kanserler bazen sadece vücutta geliştikleri yerden ve kanserin mikroskop altında nasıl göründüğünden ziyade kendilerine neden olduğuna inanılan genetik değişikliklerin türlerine göre nitelendirilirler.
Ne Zaman Yayılır?
Vücutta ilk başladığı yerden başka bir yere yayılmış kansere metastatik kanser denir. Bir kanserin vücudun diğer bölgelerine yayılması süreci metastaz olarak bilinir.
Metastatik kanser, orijinal veya primer kanserle aynı ada ve aynı türde kanser hücrelerine sahiptir.
Metastatik kanser hücreleri mikroskop altında genellikle orijinal kanserin hücreleriyle aynı görünürler.
Metastatik kanser hücreleri ile orijinal kanserin hücreleri çoğunlukla, özel kromozom değişikliklerin bulunması gibi, bazı ortak moleküler özelliklere sahiptirler.
Tedavi, metastatik kanserli bazı kişilerin yaşam sürelerinin uzatılmasına yardımcı olabilir.
Metastatik kanserde tedavinin birincil hedefi genelde kanserin büyümesinin kontrol altına alınması ve neden olduğu belirtilerin azaltılmasıdır.
NOT: Metastatik tümörler vücudun çalışma şeklinde ciddi hasara neden olabilirler ve kanser nedeniyle ölen çoğu kimse metastatik hastalık nedeniyle ölmektedir.
Kanser Olmayan Doku Değişiklikleri Nelerdir?
Vücut dokularındaki her değişiklik kanser değildir. Bununla birlikte, bazı doku değişiklikleri, tedavi edilmezlerse, kansere dönüşebilirler.
Kanser olmayıp bazı olgularda takip edilen doku değişikliklerinin örnekleri:
Hiperplazi: Doku içindeki hücreler normalden daha hızlı bölündüğünde ve yeni hücreler oluştuğunda veya ürediğinde meydana gelir. Hücreler ve dokuların organizasyon şekli mikroskop altında normal görünür. Hiperplaziya, kronik tahriş de dahil olmak üzere, birkaç faktör ve durum neden olabilir.
Displazi: Hiperplaziden daha ciddi bir durumdur. Displazide ek hücrelerin oluşması söz konusudur. Fakat hücreler anormal gözükürler ve doku organizasyonunda da değişiklikler olur. Hücreler ve doku ne kadar anormal gözükürse, kanserin oluşma olasılığı o kadar yüksektir.
NOT: Displazinin bazı türleri izlenmeli veya tedavi edilmelidir. Displazinin örneği cilt üzerinde ortaya çıkan anormal bir bendir (displastik nevüs olarak adlandırılır). Çoğunda bu durum görülmese de, displastik ben melanoma (bir tür cilt kanseri) dönüşebilir.
Karsinoma in situ: Bazen kanser olarak adlandırılsa da, karsinoma in situ kanser değildir. Çünkü anormal hücreler kanserde olduğu gibi çevre dokuları istila etmezler. Fakat bazı karsinoma in situ’lar kansere dönüşebildiği için, bunlar genellikle tedavi edilirler.