Merhabalar. Türk mutfağında o denli garip tatlı isimleri var ki insan çabucak Google’da isminin niye o olduğunu aratırken buluyor kendini. Ben de bu yazıda birbirinden lezzetli fakat bir o kadar enteresan isimlere sahip tatlıların isimlerinin nereden geldiğini sizler için derledim.
Canınız epeyce çekmeden yeterli okumalar dilerim.
Sütlü Nuriye
Sütlü Nuriye’nin tarihi hayli eskilere dayanmıyor. 12 Eylül darbesi ortamında bir general, baklava fiyatları yüksek diye durumdan şikayet eder. Sıkıyönetim de yayımlanan bir buyrukla baklava meblağlarına üst hudut koyar. Bunun üzerine Güllüoğlu Baklavaları’nın sahipleri de maliyetin kurtarmadığını görür görmez fıstık yerine fındık kullanır ve öbür gereçlerden de kısarak bol süt içeren bir tatlı yapmaya karar verirler. Pastane sahipleri ‘Bu tatlının isminin nereden geldiği epeyce merak edildi lakin bu ismin hiç bir manası, hiç bir kıssası yoktu. Bizim temel emelimiz bu tatlıyı insanlara sevdirebilmekti.’ dedi.
Kerhane Tatlısı
Osmanlı’nın son periyotlarında İstanbul’daki kerhanelerin önünde oluşan izdihamlar sonucunda bu bol şerbetli tatlı, içeri girenlere güç versin diye satılmaya başlanınca tatlının ismi de bu isimle anılır olmuştur.
Baklava
Eski Türkçede ‘baklagu’ halinde yazılan, 1500’lü senelerda yazılan dokümanlarda dahi geçen Türk tatlısıdır. Baklagu; bağlamak, sarmak, sarmal üzere manalara gelir. Biroldukça ulus baklavayı sahiplense de AB Komitesi 2013’te baklavanın Türk tatlısı olduğunu tescil etmiştir.
Revani
Osmanlı padişahı Sultan 4. Murad vaktinde, 1635 yılında bugün Ermenistan’ın başşehri olan Erivan’ın fethedilmesi üzerine sarayın aşçıları padişah için yeni bir tatlı icat etmişler ve bu tatlıya da Revan’ın fethi erdemine revani ismini vermişlerdir.
Kalburabastı
Kalbur, eski vakit içinderda mutfakta kullandığımız bir cins elek çeşididir ve bu tatlı yapılırken üzerinde iz çıksın diye bu kalburlara bastırılırdı. İsmi da buradan gelmektedir.
Tulumba
Osmanlı devrinde bir çeşit hortum manasına da gelen tulumbanın ismi kızgın yağın içine sıkılan hamurun kızartılmasından gelmektedir.
Şöbiyet
Arapça şab’iyya yani tıka basa yeme, ziyadesiyle doyma manasına gelen sözün Türkçeleştirilmiş hâlidir. Türk ve Suriye mutfağında baklavaya benzeyen bir tatlıdır lakin muska halinde olmasıyla baklavadan ayrılır.
Kadayıf
İsmi Arapça, ‘hırpıntı, yüzeyden sıyrılan kaymak’ manalarına gelen katifa sözünün çoğul hâle getirilip kataif ismi ile bu tatlıya bürünmesi kararı günümüze kadar gelmiştir. Balkanlar, Türkiye ve Orta Doğu ülkelerinde popülerdir.
Sütlaç
14. yüzyıl sonlarında tıbbî kitaplarda ismi ‘sütlü aş’ biçiminde geçer. Lakin geçmişinin eskiye dayandığı nihaidir. Zira Dîvân-ı Lugâti’t Türk’te ‘uva’ isimli bir yemekten bahsedilir ve ‘pirincin pişirilip süte/suya karıştırılmasıyla kişinin midesini rahat ettiren bir yiyecek’ olduğu söylenir. Kendisi sütlaçtır.
Kemalpaşa
Tam ismi Mustafakemalpaşa peynir tatlısıdır. Bursa’nın Mustafakemalpaşa ilçesinde yaşayan göçmenlerden öğrenildiği söylenir. 1950’li senelerdan beri üretimi devam eden tatlı, özel bir peynirle yapılır.
Dilber Dudağı
Rivayete bakılırsa Osmanlı vaktinde el lezzeti ile ünlenen bir aşçı varmış. Bu ünlü aşçı, Dilber ismindeki sevdiği bayana kavuşamadığı için anısı yaşasın diye tatlı yapmak ister. Tatlıyı dolgun bayan dudağı formunda yapar.
Şekerpare
Farsça şakar (şeker) ve bûre (börek) sözlerinin birleşmesiyle ortaya çıkmıştır bu tatlının ismi. Osmanlı mutfağında şekerli kurabiye olarak da ismi geçer.
Hanım Göbeği
Hanım göbeği, bayan göbeği yahut kadıboğan da denen bu tatlı Türk mutfağında şerbetli bir hamur tatlısıdır. Basılı birinci yemek kitabı Melceü’t-Tabbâhîn’de ismi geçer. Muhtemelen esprili Osmanlı aşçıları tarafınca ismi bu biçimde konmuştu.
Vezir Parmağı
Rivayete göre Fatih’in vezir-i âzâmı Çandarlı Halil Paşa’nın vefatından daha sonra yapılmıştır bu tatlı. O devirde Bizans’ın Osmanlı aleyhine çevirdiği entrikalarda Halil Paşa’nın da parmağı olduğu kanısı ve meşhur yeşil yüzüklü parmağının da bu tatlıya benzetilmesiyle bu ismi almıştır.
Şıllık Tatlısı
Çok eski bir Güneydoğu Anadolu lezzeti olan bu tatlının asıl ismi ‘Şileki’dir. Kürtçe’de ıslak, sulu üzere manalara gelen Şileki sözü, 90’lı yılların başında kimi köşe muharrirlerinin deformasyonu yardımıyla bugünlere şıllık olarak gelmiştir.
Keşkül
Farsçadaki kaşkûl sözünden lisanımıza geçmiştir ve manası dilencilerin taşıdıkları kasedir. Öyküye göre; Osmanlı vaktinde dervişler vakit zaman kadılarla bir arada halkın ortasına girip dilenirler ve topladıkları para ve gereçler keşkülün ortasında biriktirilip imaretlere verilirmiş. Onlar da yoksul halka tatlı olarak dönermiş ve bunun ismine da keşkül-ü fukara denmiş. Yani fukara tatlısı.
Güllaç
Yoksulluktan ortaya çıkan tatlılardan biri de güllaçtır. Kuruyan yufkaları süt ve şekerle ıslatan bayanlar ‘buna gül suyu da ekleyelim, hoş koksun erkeklerin burnuna!’ deyince evvel ‘güllü aş’ daha sonra da güllaç ismini almıştır kendileri. Arif Bilgin’in Osmanlı Saray Mutfağı kitabındaki bilgilere nazaran, güllaç saraya birinci defa 1489 yılında alınmıştır.
Hepsi birbirinden hoş lakin sizin favoriniz hangi tatlı?
Canınız epeyce çekmeden yeterli okumalar dilerim.
Sütlü Nuriye
Sütlü Nuriye’nin tarihi hayli eskilere dayanmıyor. 12 Eylül darbesi ortamında bir general, baklava fiyatları yüksek diye durumdan şikayet eder. Sıkıyönetim de yayımlanan bir buyrukla baklava meblağlarına üst hudut koyar. Bunun üzerine Güllüoğlu Baklavaları’nın sahipleri de maliyetin kurtarmadığını görür görmez fıstık yerine fındık kullanır ve öbür gereçlerden de kısarak bol süt içeren bir tatlı yapmaya karar verirler. Pastane sahipleri ‘Bu tatlının isminin nereden geldiği epeyce merak edildi lakin bu ismin hiç bir manası, hiç bir kıssası yoktu. Bizim temel emelimiz bu tatlıyı insanlara sevdirebilmekti.’ dedi.
Kerhane Tatlısı
Osmanlı’nın son periyotlarında İstanbul’daki kerhanelerin önünde oluşan izdihamlar sonucunda bu bol şerbetli tatlı, içeri girenlere güç versin diye satılmaya başlanınca tatlının ismi de bu isimle anılır olmuştur.
Baklava
Eski Türkçede ‘baklagu’ halinde yazılan, 1500’lü senelerda yazılan dokümanlarda dahi geçen Türk tatlısıdır. Baklagu; bağlamak, sarmak, sarmal üzere manalara gelir. Biroldukça ulus baklavayı sahiplense de AB Komitesi 2013’te baklavanın Türk tatlısı olduğunu tescil etmiştir.
Revani
Osmanlı padişahı Sultan 4. Murad vaktinde, 1635 yılında bugün Ermenistan’ın başşehri olan Erivan’ın fethedilmesi üzerine sarayın aşçıları padişah için yeni bir tatlı icat etmişler ve bu tatlıya da Revan’ın fethi erdemine revani ismini vermişlerdir.
Kalburabastı
Kalbur, eski vakit içinderda mutfakta kullandığımız bir cins elek çeşididir ve bu tatlı yapılırken üzerinde iz çıksın diye bu kalburlara bastırılırdı. İsmi da buradan gelmektedir.
Tulumba
Osmanlı devrinde bir çeşit hortum manasına da gelen tulumbanın ismi kızgın yağın içine sıkılan hamurun kızartılmasından gelmektedir.
Şöbiyet
Arapça şab’iyya yani tıka basa yeme, ziyadesiyle doyma manasına gelen sözün Türkçeleştirilmiş hâlidir. Türk ve Suriye mutfağında baklavaya benzeyen bir tatlıdır lakin muska halinde olmasıyla baklavadan ayrılır.
Kadayıf
İsmi Arapça, ‘hırpıntı, yüzeyden sıyrılan kaymak’ manalarına gelen katifa sözünün çoğul hâle getirilip kataif ismi ile bu tatlıya bürünmesi kararı günümüze kadar gelmiştir. Balkanlar, Türkiye ve Orta Doğu ülkelerinde popülerdir.
Sütlaç
14. yüzyıl sonlarında tıbbî kitaplarda ismi ‘sütlü aş’ biçiminde geçer. Lakin geçmişinin eskiye dayandığı nihaidir. Zira Dîvân-ı Lugâti’t Türk’te ‘uva’ isimli bir yemekten bahsedilir ve ‘pirincin pişirilip süte/suya karıştırılmasıyla kişinin midesini rahat ettiren bir yiyecek’ olduğu söylenir. Kendisi sütlaçtır.
Kemalpaşa
Tam ismi Mustafakemalpaşa peynir tatlısıdır. Bursa’nın Mustafakemalpaşa ilçesinde yaşayan göçmenlerden öğrenildiği söylenir. 1950’li senelerdan beri üretimi devam eden tatlı, özel bir peynirle yapılır.
Dilber Dudağı
Rivayete bakılırsa Osmanlı vaktinde el lezzeti ile ünlenen bir aşçı varmış. Bu ünlü aşçı, Dilber ismindeki sevdiği bayana kavuşamadığı için anısı yaşasın diye tatlı yapmak ister. Tatlıyı dolgun bayan dudağı formunda yapar.
Şekerpare
Farsça şakar (şeker) ve bûre (börek) sözlerinin birleşmesiyle ortaya çıkmıştır bu tatlının ismi. Osmanlı mutfağında şekerli kurabiye olarak da ismi geçer.
Hanım Göbeği
Hanım göbeği, bayan göbeği yahut kadıboğan da denen bu tatlı Türk mutfağında şerbetli bir hamur tatlısıdır. Basılı birinci yemek kitabı Melceü’t-Tabbâhîn’de ismi geçer. Muhtemelen esprili Osmanlı aşçıları tarafınca ismi bu biçimde konmuştu.
Vezir Parmağı
Rivayete göre Fatih’in vezir-i âzâmı Çandarlı Halil Paşa’nın vefatından daha sonra yapılmıştır bu tatlı. O devirde Bizans’ın Osmanlı aleyhine çevirdiği entrikalarda Halil Paşa’nın da parmağı olduğu kanısı ve meşhur yeşil yüzüklü parmağının da bu tatlıya benzetilmesiyle bu ismi almıştır.
Şıllık Tatlısı
Çok eski bir Güneydoğu Anadolu lezzeti olan bu tatlının asıl ismi ‘Şileki’dir. Kürtçe’de ıslak, sulu üzere manalara gelen Şileki sözü, 90’lı yılların başında kimi köşe muharrirlerinin deformasyonu yardımıyla bugünlere şıllık olarak gelmiştir.
Keşkül
Farsçadaki kaşkûl sözünden lisanımıza geçmiştir ve manası dilencilerin taşıdıkları kasedir. Öyküye göre; Osmanlı vaktinde dervişler vakit zaman kadılarla bir arada halkın ortasına girip dilenirler ve topladıkları para ve gereçler keşkülün ortasında biriktirilip imaretlere verilirmiş. Onlar da yoksul halka tatlı olarak dönermiş ve bunun ismine da keşkül-ü fukara denmiş. Yani fukara tatlısı.
Güllaç
Yoksulluktan ortaya çıkan tatlılardan biri de güllaçtır. Kuruyan yufkaları süt ve şekerle ıslatan bayanlar ‘buna gül suyu da ekleyelim, hoş koksun erkeklerin burnuna!’ deyince evvel ‘güllü aş’ daha sonra da güllaç ismini almıştır kendileri. Arif Bilgin’in Osmanlı Saray Mutfağı kitabındaki bilgilere nazaran, güllaç saraya birinci defa 1489 yılında alınmıştır.
Hepsi birbirinden hoş lakin sizin favoriniz hangi tatlı?